W niektórych przypadkach osoby poszkodowane w wypadkach komunikacyjnych mają wpływ na fakt zaistnienia zdarzenia oraz rozmiar powstałej szkody. To właśnie poszkodowani w wypadkach samochodowych swoim niewłaściwym zachowaniem bardzo często stwarzają niebezpieczną sytuację na drodze. Kwestię odpowiedzialności poszkodowanego za skutki tak powstałej szkody reguluje przepis art. 362 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym „…jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.”
Na jakiej podstawie ustalane jest przyczynienie poszkodowanego do wypadku?
Procedurę ustalania przez zakłady ubezpieczeń stopnia udziału poszkodowanego do zaistnienia zdarzenia bądź powstałej w ten sposób szkody i ewentualnego zmniejszania kwoty należnego poszkodowanemu świadczenia uregulowała Komisja Nadzoru Finansowego uchwałą nr 458/2016 z dnia 21 czerwca 2016 r., wydając Rekomendacje dotyczące procesu ustalania i wypłaty zadośćuczynienia z tytułu szkody niemajątkowej z umów ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych.
Zgodnie z Rekomendacją nr 20 – „Zakład ubezpieczeń może pomniejszyć należne poszkodowanemu zadośćuczynienie o odpowiednią kwotę wynikającą z ustalenia przyczynienia się poszkodowanego lub zmarłego do powstania szkody niemajątkowej lub zwiększenia jej rozmiaru.”
Przyczynienie a postępowanie zakładu ubezpieczeń
W takiej sytuacji zakład ubezpieczeń powinien:
- Ustalić w pierwszej kolejności, czy istnieje adekwatny związek przyczynowy pomiędzy nieprawidłowym zachowaniem poszkodowanego lub zmarłego, a powstaniem lub zwiększeniem rozmiaru szkody niemajątkowej.
- Dokonać ustaleń na podstawie wszechstronnego rozważenia wszystkich okoliczności konkretnego wypadku.
- W przypadku analizy wpływu poszkodowanego lub zmarłego na powstanie szkody niemajątkowej lub zwiększenie jej rozmiaru – wziąć pod uwagę w szczególności: winę lub nieprawidłowość zachowania się poszkodowanego lub zmarłego, porównanie stopnia winy stron wypadku, rozmiar szkody niemajątkowej doznanej przez poszkodowanego, ewentualne inne okoliczności wypadku.
- Przy ustalaniu stopnia spowodowania powstania szkody niemajątkowej lub zwiększenia jej rozmiaru – wziąć pod uwagę małoletniość poszkodowanego lub zmarłego i wynikający stąd ograniczony zakres jego percepcji, które stanowią kryteria oceny stopnia wymaganej i oczekiwanej od niego poprawności zachowania, jako uczestnika ruchu drogowego.
Sposób obliczania
Przyczynienie się poszkodowanego do spowodowania wypadku samochodowego, bądź zwiększenia rozmiarów szkody określa się procentowo, co w praktyce skutkuje tym, iż wszystkie wypłacane poszkodowanemu świadczenia (np. odszkodowanie, zadośćuczynienie, renta, zwrot wszelkich kosztów – dojazdów do placówek medycznych, leczenia, opieki osób trzecich przy wykonywaniu podstawowych czynności dnia codziennego) zostaną zredukowane o ten właśnie, określony przez zakład ubezpieczeń procent. Procentowe określanie budzi spory prawne, jednak obecnie jest to najbardziej powszechny i najczęściej stosowany przez sądy i zakłady ubezpieczeń sposób określania zarówno przyczynienia do wypadku, jak i należnej wysokości obniżonego odszkodowania.
Stopień udziału w wypadku a wysokość zadośćuczynienia
Podkreślić jednakże należy, iż nawet ustalenie przez zakład ubezpieczeń przyczynienia się poszkodowanego lub zmarłego do powstania szkody niemajątkowej lub zwiększenia jej rozmiaru nie powinno automatycznie powodować pomniejszenia wysokości zadośćuczynienia należnej poszkodowanemu. Ograniczenie wysokości zadośćuczynienia z uwagi na ustalony wpływ na wypadek poszkodowanego lub zmarłego powinno być poparte zindywidualizowaną oceną pod kątem potrzeby i rozmiaru zmniejszenia należnego zadośćuczynienia.
Możliwość obniżenia odszkodowania istnieje wtedy, gdy związek pomiędzy działaniem lub zaniechaniem poszkodowanego a powstałą szkodą jest taki, że gdyby nie określone zachowanie się lub zaniechanie poszkodowanego, to albo w ogóle nie doznałby on szkody, albo też wystąpiłaby ona w mniejszym rozmiarze. Z uwagi jednakże na fakt, iż każdą sytuację, w której istnieje prawdopodobieństwo, że poszkodowany przyczynił się do powstania szkody należy rozpatrywać indywidualnie, to trudno tu wskazać generalne zasady obniżania należnego poszkodowanemu odszkodowania.
Całkowite pozbawienie odszkodowania nie jest dozwolone
Należy także pamiętać, że w obecnym stanie prawnym niemożliwe jest całkowite pozbawienie poszkodowanego odszkodowania po wypadku w związku z jego wpływem do powstania szkody bądź zwiększenia jej rozmiarów. Takie pozbawienie odszkodowania może nastąpić dopiero w sytuacji, gdy wyłącznie winnym zaistniałej sytuacji jest sam poszkodowany – to znaczy w przypadku, gdy jedyną przyczyną powstałej szkody jest wyłączna wina samego poszkodowanego.